“Dit is een lees-, leer-, verwonder- en werkboek”, zo lees ik op de titelpagina van het boek Een school in transitie. En dat is waar….. De ‘verwondering’ begint al die bij de prachtige en onorthodoxe vormgeving van het boek. En in een breed spectrum aan perspectieven op de vorm en de inhoud van onderwijs en school valt er van alles te ‘lezen’ en te ‘leren’. Het is een boeiend boek waarin theorieën op een aantrekkelijke manier worden gepresenteerd  en waarmee als het ware verschillende brillen worden aanreikt om naar complexe praktijken in scholen te kijken. Is dit boek ook een ‘werk’-boek? Met andere woorden zou je dit boek ook kunnen gebruiken in teams, om er actief mee aan de slag te gaan? Concreet werd mij de vraag gesteld: Hoe/in hoeverre is dit boek in te zetten in de praktijk van identiteitsontwikkeling op scholen?

“Het is een groot boek, letterlijk, maar ook inhoudelijk; het is rijk en veel.” 

Ik ben van mening dat dit boek zeker een goede rol kan spelen in een ‘identiteitsberaad’, maar wel onder bepaalde voorwaarden. Wat mij betreft: minstens twee. Een goed identiteitsberaad kan alleen plaatsvinden als er ruimte is gecreëerd om zo’n beraad plaats te laten vinden, maar ook de rust en ruimte om de ‘flow’ van het beraad te laten ontstaan. Dat kun je nooit afdwingen, maar zeker is dat het pas mogelijk wordt door het maken van tijd. Zonder dat komt het er sowieso niet van. Het vraagt om leiders die dat op voorhand regelen.

De tweede voorwaarde is dat er een goede regisseur/moderator moet opstaan. Het boek is namelijk groot, letterlijk, maar ook inhoudelijk; het is rijk en veel. Waar moet je beginnen? Wat moeten deelnemers ter voorbereiding van een bepaalde sessie lezen? En hoe staat wat je leest in verband met de opdrachten waar het beraad mee aan de slag gaat? Een identiteitsberaad veronderstelt altijd een bepaalde structuur, en dat geldt dan zeker ook met het oog op het gebruik van dit boek. Gesteld dat aan deze voorwaarden kan worden voldaan, zou ik het gebruik van dit boek warm willen aanbevelen.

“Nooit is een keuze neutraal en dus blijkt uit alles, zelfs uit de meest praktische besluiten waar een docent of een school voor staat en wat kennelijk belangrijk is.” 

Krachtig is dat de basisgedachte van het boek lijkt te zijn dat alle afwegingen en besluiten op een school  (onderwijskundige, pedagogische, organisatorische) onderdeel kunnen zijn van een identiteitsberaad. Nooit is een keuze neutraal en dus blijkt uit alles, zelfs uit de meest praktische besluiten waar een docent of een school voor staat en wat kennelijk belangrijk is. In een identiteitsgesprek kan in beginsel elke kwestie bereflecteerd worden op betekenis en ‘waardengeladenheid’, maar kan andersom ook een praktijk kritisch beschouwd worden in het licht van de levensbeschouwelijke traditie waarin de leraar of de school denkt te staan.

Cok Bakker

Hoogleraar ‘Levensbeschouwelijke vorming’ (UU)
Lector ‘Normatieve professionalisering’ (HU)